„Prašuma Janj“ uvrštena je na UNESCO listu svjetske baštine, a osnovna vrijednost rezervata je authtonost šuma bukve, jele i smrče, koja zbog koja zbog svoje izvornosti predstavlja jedinstveno blago prirode.
Strogi prirodni rezervat „Prašuma Janj“, smještena je u zapadnom dijelu Republike Srpske, na zapadnim padinama masiva Stolovaš, između 1180 m i 1510 m nadmorske visine.
Najbliža naselja su Pribeljci, Podobzir i Babići, a od Šipova je udaljena oko 30-ak km.
Ovo područje je neizmjenjenih prirodnih odlika, sa reprezentativnim ekosistemima, namjenjenih isključivo očuvanju izvorne prirode i ekološke ravnoteže, naučnim istraživanjima kojima se ne narušavaju osnovna obilježja i vrijednosti, praćenju pojava i procesa u prirodi, kao i obrazovanju koje ne ugrožava slobodno odvijanje prirodnih procesa.
Živi svijet, izražen kroz vegetaciju, odnosno fitocenoze i biljne.
Prašumom se smatraju šume stvorene prirodnim putem, koje su po zakonima prirode bez ikakvog djelovanja čovjeka rasle, živjele, obnavljale se i umirale. U prašumama se nalaze stabla svih visina, debljina i starosti, od najmlađih do najstarijih. Na ostacima prirodno umrlih stabala buja novi život.
Prašuma „Janj“ zaštićena je kao objekat za naučna istraživanja od 1954. godine, i predstavlja prirodnu rijetkost koja je veoma interesantna za posjetioce.
Prašumski rezervat “Janj” je izdvojen na osnovu rješenja Zemaljskog zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti NR BiH iz 1954. godine (br. 745/54 od 17.07.1954. godine).
Namjena rezervata je da služi kao objekat za naučna istraživanja, kao i prirodna rijetkost privlačna za posjetioce.
Od ukupne površine 295 ha, izdvojeno je jezgro prašume od 57,2 ha, površina izvan jezgra iznosi 237 ha, a neproduktivna površina (put) je 0,8 ha. Jezgro prašume je izdvojeno za naučna istraživanja i tu se nisu izvodili nikakvi drugi radovi. Odlukom Vlade Republike Srpske o zaštiti Strogog prirodnog rezervata „Prašuma Janj“ iz 2012. godine, ovo prirodno dobro, koje se nalazi na teritoriji opštine Šipovo, zaštićeno je najvišom kategorijom Ia, prema klasifikaciji Međunarodne unije za zaštitu prirode (IUCN). Treba istaći da je čitava površina rezervata zaštićena Ia kategorijom.
Shodno tome, u Strogom prirodnom rezervatu nisu dozvoljene aktivnosti i radnje koje mogu narušiti svojstva zbog kojih su proglašeni, kao što su: branje i uništavanje biljaka, ubijanje, hvatanje i uznemiravanje životinja, uvođenje novih vrsta, melioracioni zahvati i razni oblici privrednog korištenja.
Ovim prirodnim dobrom upravlja JPŠ „Šume Republike Srpske“a.d. Sokolac, ŠG „Gorica“ Šipovo.
Obaveza Javnog preduzeća, odnosno Šumskog gazdinstva je sprovođenje propisanih režima zaštite i očuvanje prirodnog dobra, a zaštita i razvoj sprovode se na osnovu Plana upravljanja strogim prirodnim rezervatom “Prašuma Janj“ za period 2014-2029. godina.
Planom upravljanja definisane su strateške cjeline i strateški ciljevi koji se zasnivaju na potrebi zaštite biološke raznolikosti i prirodnog naslijeđa područja, potrebi istraživanja i edukacije, povećanje prepoznatljivosti rezervata u okruženju i šire.
Aplikacija
Nakon što je 2018. godine, Ministarstvo civilnih poslova Bosne i Hercegovine zatražilo mišljenje o proširenju međudržavnog serijskog dobra svjetske baštine – Iskonske bukove šume Karpata i drugih regija Evrope, putem Ministarstva prostornog uređenja, građevinarstva i ekologije Republike Srpske iskazana je zainteresovanost od strane ŠG „Gorica“ da se nominuje zaštićena prašuma Janj.
Popunjen je i dostavljen Tentativni list za Strogi prirodni rezervat „Prašuma Janj“, područje neizmjenjenih prirodnih osobina sa reprezentativnim šumskim eko-sistemima, kao prijedlog zaštićenog područja.
Nominacija je prihvaćena i registrovana u UNESCO Centru za svjetsku baštinu, nakon čega je imenovan ekspertski tim za izradu nominacionog dokumenta , a koji su činili predstavnici ŠG “Gorica“ Šipovo, Javnog preduzeća, Zavoda za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog naslijeđa Republike Srpske, Prirodno-matematičkog i Šumarskog fakulteta iz Banjaluke, Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske.
Prema smjernicama UNESCO-a bilo je potrebno izdvojiti i P-bafer zonu oko rezervata kao dodatnu zaštitu, čija je granica minimalno udaljena od rezervata za 100 m. Iz tog razloga je donesena odluka da se formira P-bafer zona oko rezervata površine 65,95 ha.
Predstavniici Međunarodne unije za zaštitu prirode IUCN su u oktobru 2020. godine, obavili terensku misiju, te je održan i sastanak predstavnika Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS, JPŠ „Šume Republike Srpske“ a.d. Sokolac i ŠG „Gorica“ Šipovo, Zavoda za zaštitu kulturno istorijskog i prirodnog nasleđa Republike Srpske, opštine Šipovo, LU „Tetrijeb“, i udruženja „Naše ptice“. Nakon toga, u junu mjesecu 2021. godine, dostavljena je informacija od strane IUCN da je proslijeđen pozitivan izvještaj UNESCO-u za šest zemalja sa 15 komponenti. Centar za svjetsku baštinu je donio odluku 28. jula 2021. godine, da je „Prašuma Janj“, pored još 14 lokaliteta uključena u UNESCO.
Na ovaj način, „Prašuma Janj“ je postala prvo prirodno dobro u Republici Srpskoj, odnosno Bosni i Hercegovini koje se nalazi pod zaštitom UNESCO-a. Kako je sada „Prašuma Janj“ dio međunarodne mreže zaštićenih prirodnih lokaliteta, kojih trenutno u svijetu ima 94 u 18 zemalja, UNESCO će obezbijediti dugoročnu zaštitu, a trebao bi biti i olakšan pristup međunarodnim sredstvima za realizaciju svih neophodnih aktivnosti.
„Prašuma Janj“ sada je dio međunarodne mreže zaštićenih prirodnih lokaliteta, kojih u svijetu ima 94 u 18 zemalja. UNESCO će obezbijediti dugoročnu zaštitu, a biće omogućen i lakši pristup međunarodnim sredstvima, kako bi se unaprijedila zaštita.
Naučna istraživanja i obrazovne aktivnosti
Na području rezervata mogu se vršiti naučni i istraživački radovi. Sva istraživanja se obavljaju na utvrđenim stalnim oglednim plohama od kojih se jedna nalazi u jezgru, a dvije u omotaču.
Za istraživanje u rezervatu „Prašuma Janj“ istraživač je dužan pribaviti saglasnost Upravljača uz prethodno mišljenje Zavoda za zaštitu kulturno – istorijskog i prirodnog nasleđa Republike Srpske. Obrazovne aktivnosti na području „ Prašume Janj “, kao što su škola u prirodi, terenska nastava i seminari, stručne ekskurzije potrebno je blagovremeno prijaviti Upravljaču.
Posjete rezervatu
Pristup javnosti „Prašumi Janj“ je ograničen i to su organizovane posjete u grupama do 20 učesnika uz nadzor stručnog lica, vodiča.
Posjetioci se mogu kretati po zaštićenom području samo uz prethodno pribavljeno odobrenje Šumskog gazdinstva i u pratnji vodiča. Fotografisanje i snimanje tonskih i video zapisa na području „Prašume Janj“ dozvoljeno je uz prethodno pribavljenu saglasnost.
Zahtjev za izdavanje pismenog odobrenja podnosi se JPŠ “Šume Republike Srpske“ a. d. Sokolac, ŠG “Gorica“ Šipovo, Prve šipovačke brigade br.1 telefaks (387-50-371-420, 50-371-286), e-mail: gorica@sumers.org
